ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ 196 χρόνια από τη γέννησή του, πιο ζωντανός και πιο επίκαιρος σήμερα από ποτέ

Σαν σήμερα  στις 5 Μάη 1818 γεννιέται  ο Καρλ Μαρξ*

«Στην είσοδο της επιστήμης όπως και στην είσοδο της κόλασης πρέπει να αναγραφεί το αίτημα: Εδώ πρέπει να αφήσεις κάθε υποψία, κάθε ποταπότητα εδώ πρέπει να πεθάνει»

Στις αρχές του 1818, στη γερμανική πόλη Τριρ ο δικηγόρος Ερρίκος Μαρξ και η γυναίκα του Εριέτα, ψάχνοντας να νοικιάσουν καινούριο διαμέρισμα, σταμάτησαν στον οδό Μπρούκενχασε, στο σπίτι με τον αριθμό 664 που ανήκε στον κρατικό σύμβουλο Νταγκαρό. 

Ο οικοδεσπότης υποδέχτηκε με χαρά το ζευγάρι και ύστερα από μια σύντομη περιήγηση στα δωμάτια του σπιτιού, οι Μαρξ αποφάσισαν πως τούτο το οίκημα πληρούσε τις ανάγκες τους. Ήταν ευρύχωρο, είχε μεγάλο κήπο για να παίζουν τα παιδιά και ικανοποιητικό αριθμό δωματίων, κάτι για το οποίο ο Ερρίκος και η Εριέτα Μαρξ έδιναν μεγάλη σημασία, αφού σε λίγους μήνες ένα ακόμη μέλος θα προστίθετο στην οικογένεια. 

Η κυρία Μαρξ γέννησε στις 5 Μάη του 1818, στη 1 και 30΄ το πρωί. 

Το νεογέννητο ήταν αγόρι και οι γονείς του το ονόμασαν Κάρολο.

 ...Ο πατέρας Μαρξ ήταν άνθρωπος  μορφωμένος, θαυμαστής της φιλοσοφικής φιλολογίας του 18ου αιώνα. Διάβαζε ο ίδιος κι έμαθε και στον Κάρολο να διαβάζει Λοκ, Βολταίρο, Ντιντερό, Ρουσό, Λέσινγκ κ.ά. 

Αντίθετα η σύζυγός του Εριέτα, το γένος Pressburg, που προερχόταν από μια οικογένεια ουγγρικής καταγωγής, ενδιαφερόταν περισσότερο για τα μικροπροβλήματα της ζωής, ήταν μια καλή νοικοκυρά και μητέρα, που φρόντιζε για την υγεία, την τροφή και τα ρούχα των παιδιών της, χωρίς να μπορεί να κατανοήσει τις θεωρητικές - επιστημονικές ανησυχίες του γιου της. 

Ποτέ της δεν κατάλαβε γιατί ο Κάρολος δεν έγινε δικηγόρος ώστε να συνεχίσει το επάγγελμα του πατέρα της και φυσικά ο δρόμος που ακολούθησε ο γιος της δεν ήταν το μέλλον που είχε ονειρευτεί γι' αυτόν.

Ο Καρλ Μαρξ σαν παιδί έζησε μια καλή οικογενειακή ζωή. 

«Η παιδική του ηλικία - γράφει ο Κονιό ήταν ωραία και ευχάριστη, μέσα σε ένα περιβάλλον, όπου τα βιβλία και η μουσική ήταν σε εκτίμηση, όπου οι ενδιαφέροντες επισκέπτες δεν έλειπαν, έχοντας την περιποίηση μιας μητέρας που τον αγαπούσε τρυφερά». 

Την ίδια πληροφορία μας δίνει και ο Νικολάι Ιβανόφ, ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά⁹: «Ο Καρλ Μαρξ είχε ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Ήταν ζωηρός και εύθυμος, ο πιο επινοητικός, στα παιχνίδια και στα πειράγματα, από τους μικρούς φίλους του και τις αδελφές του. Του άρεσε να επινοεί φανταστικές ιστορίες που τις άκουγαν εκστατικά».

Σπουδές κι επιρροές από ρεύματα σκέψης

 

Από το 1830 ως το 1835 ο Μαρξ πήρε τις γνώσεις της μέσης εκπαίδευσης στο κολέγιο της Τριρ, όπου οι φιλελεύθερες επιρροές ήταν ισχυρές. Ο διευθυντής του κολεγίου - λέει ο Ιβανόφ - ήταν υποστηριχτής της φιλοσοφίας του Καντ, ο καθηγητής των μαθηματικών Γιόχαν Στάινινγκέρ θεωρούνταν υλιστής και άθεος, ενώ μέσα στο σχολείο κυκλοφορούσαν και διαβάζονταν από τους μαθητές απαγορευμένα βιβλία και αντικυβερνητικά ποιήματα.

Όσον αφορά τις επιδόσεις του μαθητή Μαρξ, ο Ριαζάνοφ λέει πως «ήταν ένας από τους επιμελέστερους μαθητές»  ενώ άλλοι συγγραφείς δίνουν μια πιο ακριβή αποτύπωση της πραγματικότητας: Ο Μαρξ ήταν γενικά καλός μαθητής, αλλά διακρίθηκε μόνο σ' εκείνα τα μαθήματα που τον ενδιέφεραν. 

Η Σερεμπριάκοβα μας πληροφορεί πως θεωρούνταν ο πιο ζωηρός μαθητής που «συχνά προκαλούσε τη δυσαρέσκεια και μάλιστα την αμηχανία στους σχολαστικούς παιδαγωγούς». 

Εν πάση περιπτώσει το Φθινόπωρο του 1935 ο Κάρολος τελείωσε το κολέγιο, αφού προηγουμένως παρέδωσε μια εργασία με θέμα «Σκέψεις ενός νέου πάνω στην εκλογή ενός επαγγέλματος», όπου ανάμεσα στα άλλα έγραφε: «Η ιστορία αναγορεύει σαν τους πιο μεγάλους ανάμεσα στους ανθρώπους εκείνους που 'χουν ανυψωθεί έχοντας εργαστεί για το καλό όλων... Όταν έχομε διαλέξει το επάγγελμα που μας επιτρέπει να δρούμε καλύτερα για το καλό της ανθρωπότητας, οι υποχρεώσεις δεν μπορούν να μας καταβάλλουν, γιατί δεν είναι τίποτε άλλο παρά θυσίες που αποδεχόμαστε για το καλό όλων. Δεν απολαμβάνουμε τότε φτωχές, ευτελείς και εγωιστικές χαρές, αλλά μια ευτυχία που τη μοιράζονται εκατομμύρια άνθρωποι, οι πράξεις μας επεκτείνουν σιωπηλά τ' αποτελέσματά τους στην αιωνιότητα και η στάχτη μας ποτίζεται από τα ζεστά δάκρυα των ανθρώπων με γενναία καρδιά» 

Σχολιάζοντας αυτές τις σκέψεις του 17χρονου Κάρολου ο Βέρνερ Μπλούμενμπεργκ (Werner Blumenberg) θα πει¹⁴: «Πρόκειται για τον αγνό ιδεαλισμό του νέου ανθρώπου που τόσο εγκωμιαστικά και με τέτοιο ενθουσιασμό διατυπώνει τις απόψεις του αυτές για τη ζωή και το επάγγελμα, ιδεαλισμός που αργότερα θα ενεργήσει υπόγεια στο έργο του ώριμου άνδρα, παίρνοντας τη μορφή ενός ενθουσιασμού ηθικοκοινωνικού». 

Αντίθετα, ο Ριαζάνοφ σ' αυτό το κείμενο του νεαρού Μαρξ διακρίνει την επίδραση «από τις βασικές ιδέες του γαλλικού ματεριαλισμού», με τη διαφορά ότι αυτές τις ιδέες ο Κάρολος «τις εξέφραζε με ιδιαίτερη φόρμα».

Τον Οκτώβρη του 1835 ο Μαρξ πήγε στη Βόννη όπου γράφτηκε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου, προφανώς επηρεασμένος από το επάγγελμα του πατέρα του. Ένα χρόνο αργότερα μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Εκεί βυθίστηκε με πάθος στις μελέτες του, αν και πολύ γρήγορα διεύρυνε το μελετητικό του πεδίο  πέρα από τις απαιτήσεις του πανεπιστημίου, αφού τα μαθήματα της σχολής ελάχιστα απαντούσαν στους προβληματισμούς του. 

Ιδιαίτερη προσήλωση έδειξε στη μελέτη της φιλοσοφίας για τη σπουδαιότητά της οποίας είχε πλήρη επίγνωση. «Κατάλαβα άλλη μία φορά - έγραφε στον πατέρα του το 1837 - ότι χωρίς τη φιλοσοφία θα ήτα αδύνατο να καταλήξω κάπου».

Αν και μελέτησε σε βάθος τα φιλοσοφικά ρεύματα ο νεαρός Μαρξ στάθηκε με ιδιαίτερη προσοχή στη φιλοσοφία του Χέγκελ και οι θεωρητικές του αναζητήσεις τον οδήγησαν να πάρει μέρος στο κίνημα των νεοχεγκελιανών που διακρίνονταν για το ριζοσπαστισμό τους, την κριτική τους στη θρησκεία και από τη φιλότιμη προσπάθειά τους να κατανοήσουν τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης.

Ο Μαρξ ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1841, όταν το Πανεπιστήμιο την Ιένας του απένειμε τον τίτλο του διδάκτορα της Φιλοσοφίας για την εργασία του πάνω στις διαφορές της Επικούρειας και Δημοκρίτειας φιλοσοφίας. 

Τότε ο Μαρξ ήταν ακόμη νεοχεγκελιανός. 

Αλλά το οξύ και διεισδυτικό πνεύμα του, η επιστημονική του επάρκεια και η διαρκής ενασχόλησή του με τις επιστήμες τον έκανε να ξεχωρίζει απ' όλους τους νεοχεγκελιανούς για να καταλήξει στη συνέχεια να χαράξει το δικό του ξεχωριστό δρόμο θεμελιώνοντας την επιστήμη του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.

 
Επιστήμονας - ηγέτης του προλεταριάτου

Ο κομμουνιστικός προσανατολισμός του Μαρξ θα φανεί καθαρά από τα πρώτα βήματα που κάνει αρθρογραφώντας στην «Εφημερίδα του Ρήνου» που έβγαζε μαζί με συντρόφους του νεοχεγκελιανούς. 

Η ενασχόλησή του όμως με αυτή την εφημερίδα φανέρωσε στον ίδιο τις ελλείψεις του πάνω στην Πολιτική Οικονομία, την οποία και άρχισε να μελετά παράλληλα με τις υπόλοιπες αναλύσεις του. Ταυτόχρονα, τον Οκτώβρη του 1843, πήγε στο Παρίσι για την έκδοση της Επιθεώρησης «Γαλλογερμανικά Χρονικά», όπου βγήκε μόνο ένα τεύχος. 

Στην πρωτεύουσα της Γαλλίας θα βρεθεί και τον επόμενο χρόνο. 

Εκεί, τέλη Αυγούστου του 1844, θα συναντηθεί για δεύτερη φορά με τον Φρ. Ενγκελς. Επρόκειτο για μια συνάντηση ιστορική, στη διάρκεια της οποίας διαπιστώθηκε η ταυτότητα των αντιλήψεων και των επιστημονικών τους αναζητήσεων, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η χωρίς προηγούμενο 40χρονη φιλία και συνεργασία τους. 

Οι παλιοί θρύλοι - έγραψε αργότερα ο Λένιν- μιλούν για διάφορα συγκινητικά παραδείγματα φιλίας. Το προλεταριάτο της Ευρώπης μπορεί να πει ότι η επιστήμη του δημιουργήθηκε από δύο επιστήμονες κι αγωνιστές, που οι σχέσεις τους ξεπερνούν τους πιο συγκινητικούς θρύλους των αρχαίων για την ανθρώπινη φιλία».

Η ταύτιση των δρόμων των δύο ανδρών, αν και ξεκινάει με τη συνάντησή τους στο Παρίσι, ιστορικά θεμελιώνεται με τα έργα τους «Γερμανική Ιδεολογία», «Η Αγία Οικογένεια» και πάνω απ' όλα με το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». 

Από εκεί κι έπειτα, είτε συγγράφουν παράλληλα, είτε από κοινού, το έργο τους είναι αξεχώριστο, ενιαίο και αδιαίρετο, αποτελώντας την επιστημονική - επαναστατική θεωρία του προλεταριάτου.

Να αναλύσει κανείς το έργο και την προσφορά του Μαρξ μέσα σε λίγες γραμμές είναι αδύνατο και προπαντός καθόλου φρόνιμο. Θα αρκεστούμε λοιπόν σε όσα λένε για τον Μαρξ δύο μη μαρξιστές:

Γράφει ο Ισάια Μπερλίν (Isaiah Berlin): «Όχι μόνο οι συγκρουόμενες τάξεις, ομάδες και κινήματα, καθώς κι οι ηγέτες τους σε κάθε χώρα, μα και ιστορικοί και κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες, κριτικοί και δημιουργικοί καλλιτέχνες, στο βαθμό που προσπαθούν ν' αναλύσουν τη μεταβαλλόμενη ποιότητα ζωής των κοινωνιών τους, κατά μέγα μέρος οφείλουν τη μορφή των ιδεών τους στο έργο του Μαρξ».

Ένας πολύ νεότερος του Μπερλίν, ο Βρετανός δημοσιογράφος Φράνσις Γουίν - που ασχολήθηκε με τη βιογραφία του Μαρξ στη δεκαετία του '90, για να δώσει ένα ελάχιστα αξιόλογο έργο γι' αυτόν - ομολογεί: «Όσο πιο πολύ μελετούσα το Μαρξ τόσο πιο καίριος μου φαινόταν».

Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Φ. Ένγκελς, στο έργο του «Λουδοβίκος Φόιερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας» όπου σε μια σημείωσή του αναφέρει: 

 

«...Ο Μαρξ στεκόταν πιο ψηλά, έβλεπε πιο μακριά, και το βλέμμα του αγκάλιαζε περισσότερα και ταχύτερα απ' όλους εμάς τους άλλους. Ο Μαρξ ήταν μεγαλοφυΐα, εμείς οι άλλοι το πολύ - πολύ να 'μαστε ταλέντα. Χωρίς αυτόν η θεωρία δε θα 'ταν σήμερα καθόλου αυτή που είναι. Γι' αυτό δίκαια φέρνει το όνομά του».

*Από τη στήλη  "ΙΣΤΟΡΙΑ"  του Ριζοσπάστη.